"Κρατούμενοι" στην… Φιλοθέη!

(Σήμερα ανεβάζω ένα παλαιότερο μου άρθρο το οποίο έγραψα πριν τέσσερα χρόνια αλλά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, παρά μόνο στο πιλοτικό τεύχος του περιοδικού Hood για το οποίο προοριζόταν-το οποίο και αυτό άκλαυτο πήγε. Θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος θεσμός για τον οποίο έκανα έρευνα, παρόλη την παλαιότητα του άρθρου ακόμα στην χώρα μας δεν έχει εξελιχθεί. Ελπίζω να το βρείτε ενδιαφέρον)

Ο θεσμός της Κοινωφελούς Εργασίας των κρατουμένων στην Ελλάδα φέτος φυσάει στην τούρτα του τα 10 κεράκια. Ωστόσο μια δεκαετία μετά την πρώτη υπουργική απόφαση οι δημόσιοι φορείς που συμμετέχουν στο θεσμό παραμένουν ελάχιστοι, διστακτικοί και σαν να μην έφτανε αυτό χρειάζεται και μέσον για να δουλεύεις… τζάμπα!

Παρά την δεκαετία ύπαρξης του θεσμού από τους 901 δήμους πανελλαδικά συμμετέχουν μόλις κάτι παραπάνω από 100 φορείς. Οι φορείς αυτοί είναι κυρίως Δήμοι και Κοινότητες της χώρας και οι Εταιρίες Προστασίας Ανηλίκων των μεγάλων αστικών κέντρων. Υπάρχουν λίγοι δήμοι οι οποίοι –αν και δειλά στην αρχή- ήδη απασχολούν κρατουμένους. Όποιος γίνει δεκτός στο πρόγραμμα προσφέρει από 2 έως 6 ώρες κοινωφελούς εργασίας που αντιστοιχούν σε κάθε ημέρα φυλακίσεως φυσικά χωρίς αμοιβή. Η απασχόληση που προσφέρεται είναι σε τομείς πρασίνου, καθαριότητας, τεχνικής υποστήριξης, φύλαξης δημοτικών χώρων και βοηθητικής διοικητικής υποστήριξης.

Ο Νίκος Κανελλόπουλος είναι από τους πρώτους – εάν  όχι ο πρώτος όπως ο ίδιος μου είπε χαριτολογώντας – ποινικολόγους  που ασχολήθηκε με το θεσμό και έβαλε πελάτη του στο πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας το 1997. «Λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε» μου είπε απογοητευμένος. «Σε ολόκληρη την Πελοπόννησο μόνο ο δήμος Ναυπλίου συμμετέχει ήδη στο θεσμό και από όσο γνωρίζω ακόμα δύο δήμοι περιμένουν έγκριση». Την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο δήμαρχος Φιλοθέης ο οποίος έχει «την εντύπωση ότι λίγοι γνωρίζουν αυτό το πρόγραμμα αλλιώς ήδη θα είχαν δείξει ενδιαφέρον». Ο δήμος Φιλοθέης Αττικής ανήκει στους πρωτοπόρους του προγράμματος προκαλώντας μάλιστα και έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς το στάτους των δημοτών του. Τα τελευταία πέντε χρόνια εφαρμόζει την εναλλακτική ποινή και έως τώρα έχουν περάσει 10 άτομα από το δήμο.

Πώς μπορεί όμως ένας κρατούμενος να εκτίσει την ποινή του προσφέροντας κοινωφελή εργασία;  Η διαδικασία φαίνεται απλή αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Καταρχάς μπορούν να συμμετάσχουν μόνο όσοι έχουν ποινή στερητική της ελευθερίας από δύο έως τρία έτη το πολύ η οποία μπορεί να μετατραπεί σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας. Μέσω των δικηγόρων τους κάνουν μια αίτηση στους δημόσιους φορείς που υποστηρίζουν το πρόγραμμα (όπως για παράδειγμα ο δήμος Φιλοθέης, Ρέντη, Ελληνικού κ.α.) και περιμένουν να εγκριθεί. Ωστόσο δεν σπανίζουν τα παράπονα αυτών που έχουν μπει στο πρόγραμμα και υποστηρίζουν ότι εάν δεν έχεις λεφτά για τον δικηγόρο και ενίοτε για τους «παρελκόμενους» στις διάφορες υπηρεσίες δεν βλέπεις ούτε φως, ούτε έγκριση. Συχνά δεν λείπουν και τα ρουσφέτια…

Από την άλλη εκτός από την γενικότερη προκατάληψη και επιφύλαξη  που υπάρχει απέναντι στους κρατούμενους, σημασία για την αποδοχή της αίτησης τους στον εκάστοτε δήμο έχει και το ποινικό μητρώο τους. Στο δήμο Φιλοθέης για παράδειγμα είναι αρκετά προσεκτικοί ως προς τον ποιον θα δεχτούν στο πρόγραμμα καθώς σύμφωνα με το δήμαρχο μπορεί να έχουν καταδικαστεί για «αδικήματα τα οποία να μην συνάδουν με τον δήμο. Για παράδειγμα ένας ξυλουργός που έχουμε και είχε καταδικαστεί για ακάλυπτες επιταγές, έπεσε έξω ο άνθρωπος, δεν το θεωρούμε σοβαρό. Εντάξει του έτυχε μια ατυχία, να τον βοηθήσουμε». Με αυτόν τον τρόπο η εναλλακτική ποινή δίνει μια δεύτερη ευκαιρία για ομαλότερη επανένταξη σε ορισμένους που «στην πλειοψηφία τους οι άνθρωποι αυτοί είναι πολύ καλοί, φιλότιμοι, εκτιμούν αυτό που τους παρέχουμε. Πάντως την έχουμε πατήσει και μια φορά με κάποιον που έκανε παραποίηση αρχής» ολοκληρώνει ο κ. Οικονομίδης.

Ταυτόχρονα και σαν να μην ήταν αρκετή η απροθυμία συμμετοχής των δημοσίων φορέων στο θεσμό, το κερασάκι στην τούρτα έρχεται να βάλει η σχεδόν πλήρης απουσία του προβλεπόμενου ειδικού σώματος κοινωνικών λειτουργών ο οποίοι θα μεριμνούσαν για την εφαρμογή στην πράξη του θεσμού καθώς «παρόλο που πέρυσι είχαν προκυριχθεί γύρω στις 100  θέσεις μέσω ΑΣΕΠ πανελλαδικά και ενώ έγινε η επιλογή, δεν έχουν ακόμα τοποθετηθεί οι κοινωνικοί λειτουργοί» αναφέρει σαν παράδειγμα ο ποινικολόγος κ. Ν.Κανελλόπουλος για να μου δώσει το στίγμα του τι επικρατεί και καταλήγει λέγοντας ότι «αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι οι ίδιοι οι δήμοι να βάζουν κάποιον υπάλληλο για να κάνει αυτή τη δουλειά». Ο ίδιος ο δήμος Φιλοθέης για παράδειγμα δίνει αναφορά κάθε εβδομάδα στον εισαγγελέα ότι όλα βαίνουν καλώς ή και το αντίθετο με όσους εκτίουν ποινή κοινωφελούς εργασίας στη Φιλοθέη (π.χ. ότι παρουσιάστηκαν κανονικά, με συνέπεια και όπως προβλέπεται). Αυτή η έλλειψη επίσης έχει ως αποτέλεσμα να μην αποφασίζουν εύκολα τα δικαστήρια την μετατροπή στερητικών της ελευθερίας ποινών σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ενώ για τον ίδιο λόγο υπήρχε και υπάρχει κατά κανόνα απροθυμία και από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους άλλους φορείς να αποδεχθούν την προσφορά εργασίας. Η εφαρμογή του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας, ως μέτρου εναλλακτικής έκτισης της ποινής αποβλέπει κυρίως στην αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, ωστόσο εφόσον κυριαρχεί ακόμα η διστακτικότητα αυτό τελικά δεν συμβαίνει. Το πρόγραμμα θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ την δύσκολη υπάρχουσα κατάσταση στις φυλακές «ιδιαίτερα μετά και το παραδικαστικό κύκλωμα  που οι προφυλακίσεις και οι προσωρινές κρατήσεις έχουν σχεδόν διπλασιαστεί» υποστηρίζει ο ποινικολόγος κ. Ν. Κανελλόπουλος «με αποτέλεσμα να συναντάμε σε φυλακές με δυνατότητα 350 ατόμων, κυριολεκτικά στοιβαγμένους 550 κρατούμενους»! 

Από την άλλη πλευρά, θεωρητικά, ο θεσμός βοηθά την επίτευξη νέων στόχων όσον αφορά στον τρόπο σωφρονισμού. Μέσω της απασχόλησης επιτυγχάνεται μια ομαλότερη κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων που έχουν μικροαδικήματα και η στέρηση της ελευθερίας στην περίπτωση τους θεωρείται υπερβολική. Η αίσθηση που αφήνει όμως η έως τώρα εξέλιξη της ποινής κοινωφελούς εργασίας είναι ότι ο θεσμός αν και έκλεισε τα δέκα χρόνια ύπαρξης το πρόγραμμα όμως ακόμα πάει… μπουσουλώντας.

Real Life Story

«Εγώ είχα το ξυλουργείο του Κορυδαλλού»

Ο Χρήστος Μαρίνης είναι 67 χρόνων, ξυλουργός και προσφέρει κοινωφελή εργασία στο Δήμο Φιλοθέης. Τον συνάντησα στον παιδικό κήπο Πικιώνη της Φιλοθέης Αττικής την ώρα που έπαιρνε μέτρα για επιδιορθώσεις στην παιδική χαρά. «Εγώ δεν χρειάζομαι μέτρο, μετράω με το μάτι» μου είπε γελώντας όταν απόρησα που δεν είχε μαζί του μέτρο. «Έχω αναλάβει ξυλουργικές εργασίες που έχει ανάγκη ο δήμος. Πλατείες, παιδικές χαρές, στάσεις λεωφορείων, πέργκολες, επιδιορθώσεις, συντήρηση ή κατασκευή καινούργιων, ότι μπορεί να χρειαστεί».

Όταν του είπα ότι περίμενα να δω ένα άνθρωπο πιο καταπονημένο από αυτά που είχαμε πει στο τηλέφωνο μου χαμογέλασε λέγοντας ότι «ο άνθρωπος που βασανίζεται είναι και γερός. Βασανίζομαι 20 χρόνια στη φυλακή αλλά έχω τον δικό μου σκοπό στη ζωή. Και στον Κορυδαλλό που ήμουνα έστησα ξυλουργείο, κοίταζα τη δουλειά μου, έφτιαχνα τα κλειδιά της φυλακής, με εμπιστεύονταν».

Οικογενειάρχης, τα απογεύματα μετά τη δουλειά του στο δήμο επιστρέφει κατευθείαν στη γυναίκα του γιατί όπως λέει «πια άνθρωποι να μιλήσεις υπάρχουν μόνο στο όνομα».

Ο Χρήστος μπήκε στη φυλακή για οικονομικό αδίκημα και σε  τρεις μήνες τελειώνει επιτέλους η ποινή του, το παράπονο του όμως όχι. «Μετά από τόσο καιρό κράτηση δεν μου φτάνουν τα ένσημα για να πάρω σύνταξη. Πες μου λοιπόν εγώ τι θα κάνω εγώ τότε; Δεν θα έπρεπε να υπάρχει μια μέριμνα από το κράτος για τους ανθρώπους που στο κάτω-κάτω από μια ατυχία στερηθήκαν την ελευθερία τους»; Προσπάθησε πολύ για να γίνει δεκτή η αίτηση του και όπως μας είπε πως όσο καλός και εάν είναι ο δήμος εάν δεν τα «σκάσεις» σε δικηγόρο δύσκολα γίνεσαι δεκτός.

Σύμφωνα με τον δήμαρχο Φιλοθέης ο Χρήστος είναι πολύ καλύτερος από πολλούς υπαλλήλους του δήμου και πολύ ξεχωριστός άνθρωπος. Το ίδιο μου είπαν και οι συνάδελφοι του στο εργοτάξιο του δήμου όπως ο κ. Παναγιώτης. «Η περίπτωση του Χρήστου του μου θυμίζει την ταινία του Λάμπρου Κωσταντάρα που από πλούσιος και χουβαρντάς κατέληξε στην φυλακή» μας είπε πειράζοντας τον Χρήστο δίνοντας του πάσα στο να συμπληρώσει ότι «δεν κοίταζα τον εαυτό μου κοίταγα τον κόσμο. Τον καιρό που εγώ είχα λεφτά άλλοι, γνωστοί μου, γείτονες, δεν είχανε να ξεγεννήσουν τις γυναίκες τους στο νοσοκομείο και εγώ όπου υπήρχε ανάγκη, να τρέξω».

Τα όνειρα του για το μέλλον; Μάλλον αισιόδοξα τώρα πια λίγο πριν το «τέρμα». «Είμαι ευχαριστημένος. Δεν έχει σημασία που πέρασα και φυλακές και τέτοια. Όλα στο πρόγραμμα είναι για τον άνθρωπο. Δεν έχω στενοχωρηθεί για τίποτα. Και ούτε θα στενοχωρηθώ», και αστειευόμενος τελείωσε τη συζήτηση μας λέγοντας χαμογελαστά ότι γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο θα ζήσει και πολλά χρόνια!